Geheimzinnigheid Nijmeegse vrijmetselarij onterecht

Het logo van de loge St. Lodewijk bij het huisnummer van de Fortstraat.

De loge St. Lodewijk in Nijmegen is een van de oudste van Nederland. Dat blijkt ook uit het rangnummer 3 dat deze loge heeft in de rangorde der loges en trots voert in de vaan. Al sinds 1752 is de Nijmeegse loge werkzaam, mogelijk zelfs al eerder. Oprichter was de gouverneur van het in Nijmegen gelegerde garnizoen, Ludwig Friedrich van Saksen-Hildburghausen, die de loge haar naam gaf.

Dit jaar bestaat de vrijmetselarij driehonderd jaar. Hoewel er al eerdere aanzetten waren, wordt 24 juni 1717 algemeen gezien als de begindatum van de huidige vrijmetselarij. Ook in onze stad bevindt zich daarvan een loge, zoals afdelingen worden aangeduid. Deze loge heet St. Lodewijk en is een van de oudste in Nederland. Als broederschap werken vrijmetselaren daar aan hun persoonlijke vorming. Het gebouw aan de Fortstraat in Nijmegen-Oost waar eerder het Steigertheater zijn onderkomen had, werd in 2007 omgebouwd tot Logegebouw voor hun wekelijkse bijeenkomsten. Fotograaf Henk Braam, die op pagina 2 een vaste plek heeft in De Nijmeegse Stadskrant, trad twaalf jaar geleden toe tot de Nijmeegse loge en is daar nu voorlichter van. De Stadskrant kreeg via hem een inkijkje in dit vaak met een zweem van geheimzinnigheid omgeven genootschap.

„Onze loge is een werkplaats om jezelf en elkaar geestelijk te verrijken. Dat kan op spirituele wijze, met kennisuitwisseling, of door het ontwikkelen van je zelfbewustzijn. Voor iedere broeder, zoals we elkaar aanspreken, is dat verschillend.

Om de tempelruimte, zoals de werkplaats ook wordt aangeduid, te mogen betreden, is een wachtwoord nodig. Met een golvend zwaard wordt de toegang hier symbolisch bewaakt door een broeder, zoals de leden elkaar aanspreken.

We hebben geen dogma’s en leggen die ook niet aan anderen op. Symbolieken en rituelen die we uitvoeren, mag ieder voor zichzelf interpreteren. Verdraagzaamheid en wederzijds respect staan voorop. Iedereen is vrij om over politiek en religie te denken zoals hij zelf wil. Onze wekelijkse bijeenkomsten zijn erop gericht om je persoonlijke vorming gestalte te geven. Als je jezelf kent, kun je geestelijk groeien en daarmee de samenleving dienen. Ieder van ons aanvaardt dat hij een persoonlijke verantwoordelijkheid heeft om zich dienstbaar te maken aan de wereld, waarvan ieder mens een levende bouwsteen is.

Henk Braam: „Ook al heb je de graad van meester bereikt, leerling blijf je eigenlijk altijd omdat je nooit klaar bent met je ontwikkeling”.

De vrijmetselarij bedient zich van symbolieken die afgeleid zijn van de bouwgildes zoals die bestonden in de late Middeleeuwen bij de bouw van de kathedralen. Een van die symbolieken is dat je een ruwe steen bent. Door aan jezelf te werken, kun je van jezelf een fraaie steen maken die beter past in het bouwwerk van de samenleving. In deze symboliek bestaat de samenleving uit allemaal stenen die tezamen een gebouw vormen. Die stenen hoeven niet allemaal hetzelfde te zijn. Je hebt boogstenen, hoekstenen, ronde stenen enzovoorts. Elke steen is verschillend maar alle stenen passen in het geheel. Vrijmetselaren werken aan zichzelf en proberen een beter mens te worden. Op die manier hopen ze een persoonlijke bijdrage te leveren aan een betere maatschappij. Dat het in Nederland vrijmetselarij heet, komt door een verbastering uit het Engels waar wordt gesproken van steenbewerkers.

De ruimte waarin een loge bijeenkomt, wordt door hen werkplaats of tempel genoemd. Dit is het Egyptisch ingerichte interieur van de werkplaats van de Nijmeegse loge St. Lodewijk omstreeks 1920 op de Waldeck Pyrmontsingel 77. Hoewel veel van het interieur verloren is gegaan, kan het fraaie gewelf tijdens de jaarlijkse Open Monumentendagen soms nog worden bezichtigd.

Werkschort

De vrijmetselarij vormt een wereldwijde broederschap en geregeld zijn er bezoeken aan en van andere loges. In 2015 bezochten vrijmetselaren uit Engeland, Wales, Ierland en Schotland de Nijmeegse loge, hier poserend met hun werkschort.

„Net als alle andere loges van de Orde van de Vrijmetselaren, bestaat de Nijmeegse loge alleen uit mannen. Onze loge telt zo’n vijftig mannen van allerlei rangen en standen. Maar voordat iemand kan toetreden, gaat er een zorgvuldig traject aan vooraf. De persoon moet namelijk goed weten wat hij kan verwachten en wat hij zelf wil. We hebben vaak meegemaakt dat een geïnteresseerde een verkeerde voorstelling van de vrijmetselarij had. We zijn geen Rotary of netwerkclub. Daarnaast moet je van onbesproken gedrag zijn, want je wordt tegelijkertijd lid van een wereldomvattend broederschap.

Nadat je bent toegelaten tot onze orde, word je leerling. Dan volgt er een inwijding met traditionele rituelen. Alle leden dragen daarbij een smoking of rokkostuum want het is een feestelijke gebeurtenis. De nieuw ingewijde krijgt een werkschort en witte handschoenen. Na ongeveer een jaar word je bevorderd tot gezel en een jaar daarna verheven tot meester. Ook al heb je de graad van meester bereikt, leerling blijf je eigenlijk altijd omdat je nooit klaar bent met je ontwikkeling.

Het interieur van de Nijmeegse loge St. Lodewijk anno 2017 op de Fortstraat 7, waar voorheen het Steigertheater zat. Sinds 2007 komen de Nijmeegse vrijmetselaren hier bij elkaar. De wijsheid ‘Ken u zelve’ boven in de foto is een opdracht bij de vrijmetselarij in het streven om een beter mens te worden. De twee pilaren verwijzen naar de tempel van Salomo die in de symboliek van de vrijmetselaren een belangrijke rol speelt. Via Beheerstichting Sint Lodewijk zijn de ruimtes ook te huur voor bijeenkomsten.

Samenzwering

Tijdens de Tweede Wereldoorlog vervolgde de Duitse bezetter de vrijmetselaren en velen kwamen om in concentratiekampen. De Nijmeegse loge St. Lodewijk herdenkt hen jaarlijks tijdens de dodenherdenking, zoals hier met een kranslegging door de broeders Guus Gäbler en Hans Meijs in 2016 op het Keizer Traianusplein.

„Over de vrijmetselarij hangt een waas van geheimzinnigheid, terwijl eigenlijk het meeste ervan al bekend is. Dat komt mede door de zwijgplicht over wat binnen een loge gezegd wordt. Die zwijgplicht is een vorm van vertrouwelijkheid en dient ervoor dat gedachten, meningen en ideeën volledig vrij kunnen worden besproken. Machthebbers zagen daar maar al te vaak een bedreiging in. Tijdens de Tweede Wereldoorlog verboden de nazi’s alle logeactiviteiten en werden vrijmetselaren vervolgd. Velen kwamen om in concentratiekampen, waar zij een rode driehoek moesten dragen omdat ze werden beschouwd als politieke dissidenten. Elk jaar herdenkt de loge St. Lodewijk dat met een krans bij de dodenherdenking.

Na de oorlog werden in Roemenië in 1951 vrijmetselaren terechtgesteld door het communistische regime. En onder dictator Franco voerde een speciale rechtbank in Spanje nog tot 1964 processen tegen vrijmetselaren. In Nijmegen konden vrijmetselaren aan de toenmalige Katholieke Universiteit hun baan verliezen want Rome veroordeelt de vrijmetselarij nog steeds. Vandaar dat sommige vrijmetselaren liever geheim houden dat ze lid zijn, want je weet maar nooit hoe de wind gaat waaien.

Passer en winkelhaak vormen het logo van de vrijmetselarij. Bij veel afbeeldingen liggen de uiteinden van de passer op de winkelhaak, maar alleen een meester mag dat doen. Een leerling dient de winkelhaak over de uiteinden van de passer te leggen en een gezel kruist ze zoals hier op de foto. De symbolen liggen hier op een bijbel om aan te geven dat vrijmetselaren een hogere macht erkennen die ze symbolisch aanduiden als Opperbouwmeester des Heelals. Al naar gelang de samenstelling van een loge ligt er een koran of een talmoed.

Wie een beetje rondkijkt op internet, ziet dat aan de vrijmetselarij nog steeds onterecht allerlei duistere praktijken worden toegeschreven. Of als heimelijk genootschap wordt afgeschilderd dat een samenzwering is om de wereldorde in handen te krijgen. Maar we zijn een gewone, democratische vereniging. Daarom houden we jaarlijks een open huis en organiseren we sinds vorig jaar twee keer per jaar een lezing die voor iedereen toegankelijk is. Daarvoor nodigen we een gastspreker uit die een relevant sociaal maatschappelijk thema behandelt. Op deze manier willen we meer zichtbaar zijn en tegelijk een bijdrage leveren aan maatschappelijke discussies.”

Info: www.sintlodewijk.nl

mede-auteur: Max van Wel
foto geïnterviewde: Anita Pantus
overige foto’s: Henk Braam, beeld-archief Loge St. Lodewijk